Wykonanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

W niektórych przypadkach możliwe jest odbywanie kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym – w warunkach domowych, w systemie dozoru elektronicznego (SDE). 

Czym jest dozór elektroniczny? 

System dozoru elektronicznego to forma wykonywania kary pozbawienia wolności (a także środków karnych i zabezpieczających, których wykonanie łączy się z zastosowaniem dozoru elektronicznego) poza zakładem karnym. Dozór elektroniczny polega na kontroli zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych.  

W systemie dozoru elektronicznego można kontrolować: 

1. przebywanie przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd albo komisję penitencjarną miejscu (dozór stacjonarny), 

2. bieżące miejsce pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa (dozór mobilny), 

3. zachowywanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd (dozór zbliżeniowy). 

Karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór stacjonarny. Środki karne i zabezpieczające w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór zbliżeniowy lub mobilny. 

W skrócie: skazany, któremu umożliwiono odbycie kary pozbawienia wolności w formie dozoru elektronicznego, zobowiązany jest do przebywania przez większość czasu w oznaczonym lokalu. Jest to monitorowane za pomocą m.in. zamontowanego w lokalu systemu i nadajnika w formie bransoletki, który nosi skazany. 

Dlaczego warto? 

Przede wszystkim odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego pozwala na opuszczanie lokalu i prowadzenie “normalnego” życia - choć w ograniczonym zakresie. W postanowieniu o udzieleniu zezwolenia na odbycie kary w tej formie sąd określa, w jakich dniach i godzinach skazany może przebywać poza lokalem (maksymalnie 12 godzin dziennie). W tym czasie można np. wykonywać pracę czy uczęszczać na zajęcia na studiach.

Skazany przebywa w znanym mu środowisku, co daje większe szanse na resocjalizację i nie wyklucza go z życia społecznego. 

Procedura uzyskania zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego 

Zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności może być udzielone jedynie na pisemny wniosek skazanego lub jego obrońcy - już po wydaniu wyroku skazującego. Wniosek nie podlega opłacie. Należy go odpowiednio uzasadnić. 

Właściwe uzasadnienie wniosku jest o tyle istotne, że w przypadku odmowy udzielenia zgody kolejny wniosek można złożyć dopiero po trzech miesiącach od wydania postanowienia o odmowie; w przeciwnym razie sąd pozostawi go bez rozpoznania. 

W sprawach związanych z udzieleniem zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego właściwy jest sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany przebywa, albo komisja penitencjarna działająca w zakładzie karnym, w którym skazany przebywa. 

Sąd powinien rozpoznać wniosek w terminie 30 dni od daty jego wpływu. Od postanowienia o odmowie udzielenia zezwolenia przysługuje zażalenie. 

Należy podkreślić, że udzielenie przez sąd zgody na taką formę wykonania kary nie jest obligatoryjne. 

Co istotne, ta forma odbycia kary ma zastosowanie również m.in. w przypadku zastępczych kar pozbawienia wolności (za niezapłaconą grzywnę czy niewykonaną karę ograniczenia wolności), kary łącznej czy kilku kar pozbawienia wolności niepodlegających łączeniu (o ile ich łączny wymiar nie przekracza okresów, o których mowa poniżej). 

Jakie są warunki skorzystania z tej formy wykonywania kary pozbawienia wolności? 

1. wymiar kary: orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy albo karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2, art. 64a lub art. 65 § 1 i 2 Kodeksu karnego (m.in. skazanie w warunkach tzw. multirecydywy, uczynienie z przestępstwa stałe źródło dochodu, działanie w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym, popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym), 
2. skazany posiada określone miejsce stałego pobytu (choć nie musi być właścicielem lokalu, w którym odbywany będzie dozór stacjonarny), 
3. zgoda domowników: osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym muszą wyrazić zgodę na odbywanie przez niego kary we wspólnie zamieszkiwanym lokalu oraz na przeprowadzanie czynności kontrolnych, 
4. możliwości techniczne: kara może być wykonywana w systemie dozoru elektronicznego jedynie wówczas, gdy pozwalają na to warunki techniczne obejmujące w szczególności liczbę oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi - chodzi np. o dostęp do prądu czy sygnał telefonii komórkowej na poziomie umożliwiającym prawidłową pracę urządzeń monitorujących, 
5. osiągnięcie celów kary: odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary. 

Dodatkowo: 

1. jeżeli skazany jeszcze nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym, sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w dozorze elektronicznym, jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym, 
2. jeżeli skazany już rozpoczął wykonywanie kary w zakładzie karnym, sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie pozostałej części kary pozbawienia wolności w dozorze elektronicznym, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego. 

Uchylenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemu dozoru elektronicznego 

Należy pamiętać, że w niektórych przypadkach sąd może odwołać zezwolenie na wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego - może się to stać, gdy: 

1. skazany nie zachowa wyznaczonego terminu na zgłoszenie upoważnionemu podmiotowi dozorującemu gotowości do instalacji środków technicznych albo uchyla się od niezwłocznego zainstalowania przez podmiot dozorujący rejestratora lub od założenia nadajnika, 
2. skazany, odbywając karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych nałożonych obowiązków, orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku, 
3. odwołano przerwę w wykonaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego z powodu innego niż ustanie przyczyny, dla której przerwa została udzielona, 
4. skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub wykonaniem kary w innej sprawie. 

Sąd penitencjarny może odstąpić od uchylenia zezwolenia w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami. Przed uchyleniem zezwolenia sąd penitencjarny, o ile uzna to za konieczne, wysłuchuje skazanego lub jego obrońcę, a także sądowego kuratora zawodowego oraz przedstawiciela skazanego. Na postanowienie o uchyleniu zezwolenia przysługuje zażalenie.